حمله پانیک در جنگ | روانشناس نعمتی
مقدمه:
در زمان جنگ، تهدیدهای بیرونی نه‌تنها جسم انسان را نشانه می‌گیرند، بلکه روان او را نیز به لرزه درمی‌آورند. یکی از واکنش‌های شدید و پرتکرار در میان سربازان، پناه‌جویان، و حتی شهروندان غیرنظامی درگیر در مناطق جنگی، حمله‌ی پانیک است؛ وضعیتی ناگهانی و آزاردهنده که روان فرد را در لحظه‌ای از تعادل خارج می‌کند. این مقاله نگاهی عمیق به روانشناسی حمله پانیک در شرایط جنگی دارد و راهکارهایی علمی برای درمان و مدیریت آن ارائه می‌دهد.
بخش اول: حمله پانیک چیست؟
حمله پانیک (Panic Attack) عبارت است از یک حمله‌ی ناگهانی و شدید از ترس، اضطراب یا احساس مرگ قریب‌الوقوع که معمولاً بین ۱۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. این حمله بدون هشدار قبلی ظاهر می‌شود و معمولاً با علائم جسمی و روانی شدید همراه است:
علائم شایع:
- تپش قلب شدید
- تعریق، لرزش
- تنگی نفس یا احساس خفگی
- احساس جدا شدن از بدن (دی‌پرسانالیزیشن)
- ترس از دیوانه شدن یا مرگ
- سرگیجه، تهوع، کرختی اندام‌ها
بخش دوم: چرا حمله پانیک در جنگ شایع‌تر می‌شود؟
اضطراب مزمن و فعال شدن سیستم بقا
ذهن در جنگ مدام در حالت آماده‌باش است. نوراپی‌نفرین و کورتیزول در بدن افزایش می‌یابند. وقتی این سیستم بیش از حد فعال شود، می‌تواند باعث حمله پانیک شود.
تجربه‌ی مستقیم یا غیرمستقیم تروما
دیدن صحنه‌های مرگ، مجروحیت یا شنیدن صدای انفجارها، تروماهای مکرری هستند که مغز را در وضعیت "خطر فوری" نگه می‌دارند.
احساس بی‌پناهی یا بی‌کنترلی
در جنگ، بسیاری از تصمیمات از دست فرد خارج است. ناتوانی در کنترل محیط، یکی از محرک‌های اصلی حمله پانیک است.
فشار روانی ناشی از مسئولیت‌پذیری یا بقا
چه سربازی که جان هم‌رزمانش وابسته به اوست و چه مادری که از کودک خود در پناهگاه مراقبت می‌کند، هر دو ممکن است به‌دلیل این بار سنگین دچار پانیک شوند.
بخش سوم: حمله پانیک در سربازان و شهروندان غیرنظامی
در سربازان:
اغلب به شکل اختلال پانیک یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) ظاهر می‌شود.
ممکن است با علائمی مثل فلج حرکتی موقت، بی‌حسی احساسی و اجتناب از موقعیت‌های پرخطر همراه باشد.
در غیرنظامیان:
حتی صدای آژیر خطر می‌تواند محرک یک پانیک اتک باشد.
کودکان و نوجوانان آسیب‌پذیرترند و ممکن است نشانه‌هایی مثل شب‌ادراری، سکوت طولانی یا حملات اضطرابی شبانه داشته باشند.
بخش چهارم: تفاوت حمله پانیک با اضطراب عمومی در جنگ
- ویژگی اضطراب عمومی حمله پانیک
- شدت متوسط تا بالا شدید و طاقت‌فرسا
- زمان وقوع تدریجی ناگهانی
- مدت زمان مداوم ۱۰ تا ۳۰ دقیقه
- علائم بدنی کمتر شدیدتر و مشابه حمله قلبی
- حس غالب نگرانی وحشت مرگ و دیوانگی
بخش پنجم: راهکارهای درمانی برای حمله پانیک در شرایط جنگی
✅ درمان شناختی رفتاری (CBT)
یکی از مؤثرترین درمان‌ها برای حمله پانیک است. در CBT، افراد می‌آموزند:
افکار نگران‌کننده را شناسایی و به چالش بکشند.
پاسخ‌های فیزیولوژیکی مثل تنفس سریع یا تپش قلب را مدیریت کنند.
مهارت‌هایی برای مواجهه با محرک‌ها به‌جای اجتناب از آن‌ها یاد بگیرند.
---
✅ دارودرمانی
در موارد شدید، روانپزشک ممکن است داروهایی تجویز کند:
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) مثل اس‌سیتالوپرام یا سرترالین
بنزودیازپین‌ها (با احتیاط) مانند کلونازپام برای کنترل حملات حاد
داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای یا داروهای بتابلوکر در برخی موارد خاص
✅ تکنیک‌های فوری برای مدیریت حمله پانیک
- تنفس کنترل‌شده: نفس عمیق از بینی، نگه‌داشتن برای ۳ ثانیه، بازدم آرام از دهان
- زمینی‌سازی (Grounding): گفتن ۵ چیز که می‌بینی، ۴ چیز که لمس می‌کنی، ۳ چیز که می‌شنوی...
- قرار دادن یخ یا آب سرد روی دست یا صورت: کمک به بازگشت سریع از حالت هراس
✅ روان‌درمانی تروما‌محور (مثل EMDR)
در شرایط پس از جنگ یا زمانی که فرد به موقعیت امن‌تری رسیده، درمان‌های تروما‌محور مثل EMDR می‌توانند:
- خاطرات تروما را پردازش کنند
- پاسخ‌های بدنی شرطی را کاهش دهند
- عزت نفس و حس ایمنی را بازسازی کنند
بخش ششم: پیشگیری از حملات پانیک در مناطق جنگی
- آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به افراد قبل از اعزام یا در زمان بحران
- استفاده از روانشناس و مددکار در کنار تیم‌های امدادی
- فراهم کردن محیط‌های امن برای بازگو کردن احساسات بدون قضاوت
- ایجاد روتین‌های منظم (خواب، تغذیه، تمرین آرام‌سازی) حتی در زمان جنگ
نتیجه‌گیری:
حمله پانیک در جنگ، یک واکنش طبیعی به شرایطی کاملاً غیرطبیعی است. آنچه اهمیت دارد، نه ترس از وقوع این حمله، بلکه شناخت و برخورد صحیح با آن است. روان انسان، حتی در سخت‌ترین شرایط، توانایی ترمیم دارد. با آگاهی، درمان، حمایت خانوادگی و تخصص روان‌شناختی، می‌توان به قربانیان کمک کرد که دوباره با خود، بدن‌شان و دنیای اطراف‌شان احساس امنیت کنند.
