درمان افسردگی زوجین | روانشناس نعمتی
مقدمه
افسردگی در زندگی زناشویی تنها یک بیماری فردی نیست، بلکه یک بحران دوطرفه است. وقتی یکی از زوجین افسرده میشود، رابطه مشترک نیز وارد مرحلهای از اختلال، سردی، سوءتفاهم یا حتی تخریب حقوقی (مثل طلاق، محرومیت از حضانت یا خشونت خانگی) میشود. این مقاله با نگاهی روانکاوانه به ریشههای پنهان افسردگی در زوجها پرداخته و سپس به بررسی پیامدهای حقوقی آن در قوانین ایران میپردازد و در نهایت، رویکردهای درمانی مؤثر برای نجات روابط زناشویی آسیبدیده را معرفی میکند.
تحلیل روانکاوانه افسردگی در زوجین
روانکاوی افسردگی را صرفاً یک اختلال شیمیایی نمیداند؛ بلکه آن را نشانهای از تعارضات سرکوبشده، آسیبهای کودکی و رابطه معیوب با "موضوع عشق" میداند. در روابط زناشویی، این موضوعات از طریق همسر فعال میشوند و بازتاب مییابند.
ریشههای روانکاوانه در مردان
خودشیفتگی ناکام: مردانی که در کودکی مورد تحسین کامل نبودند، در رابطه به دنبال اثبات بینقصی خود هستند؛ و ناکامی در این مسیر باعث افسردگی میشود.
ناتوانی در همذاتپنداری: عدم آموزش همدلی در کودکی باعث میشود که فشارهای عاطفی زندگی مشترک، فرد را به فروپاشی عاطفی برساند.
ترس از ادغام و از دست دادن استقلال روانی: نزدیکی بیشازحد عاطفی با همسر، تهدیدی برای ساختار دفاعی این افراد است.
ریشههای روانکاوانه در زنان
پیوندهای ناپایدار با مادر: زنانی که در کودکی با مادر یا مراقب اصلی دلبستگی امن نداشتهاند، در رابطه زناشویی دچار اضطراب جدایی و افسردگی ناشی از احساس ترکشدگی میشوند.
تمایل به فداکاری افراطی: فرافکنی نقش مادری بر شوهر، خشم پنهان و سرکوبشدهای را در ناخودآگاه فعال میکند که تبدیل به افسردگی میشود.
هویت گمشده در رابطه: زنانی که نقش خود را در خانواده فقط بهعنوان "مادر" یا "همسر خوب" تعریف کردهاند، در صورت بیتوجهی یا خیانت همسر، دچار بحران هویت و افسردگی میشوند.
پیامدهای حقوقی افسردگی زوجین در نظام قضایی ایران
افسردگی و درخواست طلاق
در قوانین ایران، اگر یکی از زوجین دچار افسردگی شدید باشد و این وضعیت مانع ادامهی زندگی شود، طرف مقابل میتواند تقاضای طلاق کند (ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی: عسر و حرج).
سلب حضانت بهدلیل افسردگی
بر اساس ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی، چنانچه ابتلای والد به افسردگی موجب تهدید سلامت جسمی یا روانی فرزند باشد، دادگاه میتواند حضانت را از او سلب کند.
خشونت خانگی ناشی از افسردگی
افسردگی کنترلنشده میتواند باعث بروز خشم انفجاری، آزار عاطفی یا حتی جسمی شود که از منظر قانون مجازات اسلامی، مشمول مجازات یا محدودیتهای قانونی خواهد بود.
حقوق همسر در برابر همسر افسرده
اگر یکی از طرفین بهخاطر افسردگی از ایفای وظایف زناشویی (تمکین، همزیستی، همکاری اقتصادی) امتناع کند، طرف مقابل میتواند درخواست نفقه، اجرتالمثل یا حتی طلاق دهد.
رویکردهای درمانی نوین برای افسردگی در زوجین
درمان زوجمحور با رویکرد EFT (درمان هیجانمحور)
درمان هیجانمحور کمک میکند که زوجین بتوانند:
- احساسات اولیه (ترس، رنج، اندوه) را ابراز کنند
- الگوهای مخرب رابطه را بشناسند
- پیوند عاطفی امن بسازند
رواندرمانی تحلیلی (Psychoanalytic Couple Therapy)
در این رویکرد، تحلیل ناگفتههای روانی در رابطه (مثلاً فرافکنی مادر، رقابت با پدر، یا ترس از طرد) انجام میشود. این روش به درک ناخودآگاه رابطه کمک میکند و رابطه را از درون بازسازی میکند.
دارودرمانی مشترک + رواندرمانی فردی
در موارد افسردگی شدید، مصرف داروهای ضدافسردگی تحت نظر روانپزشک، همراه با درمان فردی، باعث کاهش علائم و آمادگی برای بهبود رابطه میشود.
بازسازی قرارداد عاطفی میان زوجین
گاهی زوجین باید بهصورت عملی و حقوقی یک «قرارداد جدید عاطفی» بسازند:
- بازتعریف مرزها
- بازسازی اعتماد
- زمانبندی برای نزدیکی، گفتگو یا حتی فاصله سالم
پیشگیری: چگونه جلوی افسردگی در زندگی مشترک را بگیریم؟
آموزش پیش از ازدواج (درک سبکهای دلبستگی و آسیبهای هیجانی هر طرف)
جلسات مشاورهی دورهای برای شناسایی علائم اولیه فرسایش رابطه
آموزش سواد هیجانی و مهارتهای حل تعارض
درک نقشهای جنسیتی واقعی، نه کلیشهای
درمان زودهنگام مشکلات روانی در هر یک از طرفین
نتیجهگیری
افسردگی زوجین نهتنها یک بیماری روانی، بلکه یک اختلال در ارتباط و معناست. وقتی یکی از زوجین افسرده میشود، رابطه وارد مرحلهای از اختلال حقوقی و عاطفی میشود که نیاز به بازسازی از درون دارد. قوانین ایران تا حدی به این موضوع پرداختهاند، ولی نگاه تلفیقی روانکاوی–حقوقی میتواند درک کاملتری از این بحران و راهحلهای آن ارائه دهد. راه نجات، در فهم ریشهها، پذیرش مسئولیت فردی، و حمایت تخصصی از سوی روانشناس و وکیل آگاه نهفته است.